Kącik logopedyczny
Witamy w kąciku logopedycznym
„Sówko, powiedz mi słówko”
„Wiosenne porządki” – ćwiczenia narządów artykulacyjnych
Rodzic: czyta bajkę, w trakcie czytania demonstruje kolejne ćwiczenia narządów artykulacyjnych
opisane w nawiasach. Dziecko: siedzi przed lustrem, słucha bajki, wykonuje wraz z rodzicem ćwiczenia.
Przyszła wiosna. Pan Języczek postanowił zrobić wielkie wiosenne porządki w swoim domu – naszej
buzi. Na początku wlał wodę do wiadra (powtarzamy szszszsz...., młodsze dzieci ssss.... z językiem za
zębami), wziął szmatki, mopy i gąbki, i zaczął szorować sufit (język „myje” podniebienie). Po umyciu
sufitu przeszedł do mycia ścian (język przesuwa się po wewnętrznej stronie policzków góra-dół), a
później podłogi (język porusza się po dolnych dziąsłach). Teraz czas umyć okna - od zewnątrz
(przesuwamy językiem po zewnętrznej stronie zębów) i w środku (przesuwamy językiem po wewnętrznej stronie zębów) i uprać firanki (parskanie wargami). To już prawie wszystko! Został nam tylko stych i piwnica (kierujemy na zmianę język na brodę i w stronę nosa). Uff! Dom już posprzątany! Teraz możemy z uśmiechem podziwiać efekty naszej pracy! (szeroko się uśmiechamy, robimy na zmianę kilka razy uśmiech i zdziwioną minę).
Brawo, wiosenne porządki zrobione, teraz możemy iść na spacer!
Ćwiczenie oddechowe – Pachnąca łąka
W miejscach oznaczonych (*) dzieci wykonują głęboki wdech nosem, a następnie powoli wypuszczają powietrze ustami.
Pośród lasów, pośród wzgórz
Widać łąkę pełną róż.
Kwiatki pachną, słońce świeci,
Ida tu na spacer dzieci.
Noskiem zapach wciągają,
Buzią go wydychają * x2
Na tej pachnącej łące
Czynią harce zające.
Noskiem zapach wciągają,
Buzią go wydychają * x2
Pasące się krowy duże
Wąchają piękne róże.
Noskiem zapach wciągają,
Buzią go wydychają *x2
Pośród lasów, pośród wzgórz
Widać łąkę pełna róż.
A kto bawi się w wąchanie,
Ćwiczy z nami oddychanie.* x2
Rozwój mowy dziecka
1. Informacje ogólne
Aparat mowy jest filogenetycznie ukształtowany, a jego cechy są dziedziczone. Natomiast sama czynność mowy jest sprawnością, którą każdy osobnik nabywa w drodze uwarunkowań społecznych poprzez kontakt z otoczeniem ludzkim.
W procesie społecznej adaptacji dziecko uczy się używać krtani, języka, warg, podniebienia i szczęk do produkowania dźwięków. Aby dziecko potrafiło wyrażać swoje myśli w postaci dźwięków musi zdobyć umiejętność koordynowania różnych grup mięśni służących do wytwarzania mowy artykulacyjnej.
Mówienie to sprawność motoryczna, która kształtuje się powoli, zgodnie z dojrzewaniem różnych części aparatu mowy. U wszystkich dzieci rozwój mowy przebiega według tych samych prawideł.
Zdrowe dziecko, dobrze słyszące i normalnie się rozwijające powinno przyswoić sobie mowę w ciągu pierwszych 5-6 lat.
2 . Podstawowe etapy rozwoju mowy
Najczęściej wyróżnia się cztery etapy rozwoju mowy:
- okres melodii – 0 -1 roku życia
- okres wyrazu – 1 – 2 roku życia
- okres zdania – 2 – 3 roku życia
- okres swoistej mowy dziecięcej – 3 – 7 roku życia.
Okres melodii
Pomiędzy 2 – 3 m.ż. dzieci zaczynają głużyć, czyli wydają dźwięki, które w swoim brzmieniu są podobne do samogłosek i spółgłosek danego języka. Głużenie jest bezwarunkowe, tzn. że dziecko nie zdaje sobie sprawy z tego, że wydaje odgłosy i głównym jego celem jest ćwiczenie narządów mowy. Głużą również te dzieci, które nie słyszą.
Około 5 -6 m.ż. pojawiają się zabawy głosowe, które następnie przemieniają się w gaworzenie. Jest to świadome naśladowanie dźwięków mowy usłyszanych od osób przebywających w otoczeniu dziecka. To wtedy pojawiają się sylaby, a właściwie ciągi sylab, które przez rodziców uważane są za pierwsze słowa. Znawcy tematu uważają, że jest to błędne myślenie.
Dzieci głuche lub z niedosłuchem nie gaworzą.
Około 7 – 8 m.ż. dzieci zaczynają reagować na mowę. Odwracają głowę, patrzą uważnie na usta osoby mówiącej, podtrzymują kontakt wzrokowy. W tym okresie dzieci nie reagują na znaczenie słów, ponieważ ich nie rozumieją. Najważniejsza dla dziecka jest melodia słowa.
Z końcem 1 r.ż pojawiają się pierwsze słowa: mama, tata, dada, be, miau, itp.
Okres wyrazu
W tym okresie dziecko zaczyna coraz więcej rozumieć. Stara się odpowiadać na pytania i reagować na niektóre polecenia. Charakterystyczną cechą w tym okresie jest to, że dziecko zamiast całych wyrazów wymawia tylko ich część, zazwyczaj akcentowaną sylabę w danym słowie oraz wymawia wyrażenia dźwiękonaśladowcze.
Pojawiają się echlalie rozwojowe, czyli powtarzanie za rodzicem lub opiekunem słów o prostej budowie. Ponadto w tym okresie często spotykamy substytucje głoskowe (zamiana głosek), np. salik zamiast szalik, jajka zamiast lalka lub elizje głoskowe (opuszczanie głosek), np. ot zamiast kot, aja zamiast jaja.
Okres wyrazu to bardzo dynamiczny czas w rozwoju mowy, zwłaszcza w poszerzaniu słownictwa dziecka. W tym okresie dziecko może nauczyć się dziennie około pięciu nowych słów.
Dziecko 2 letnie powinno łączyć 2 wyrazy w proste zdanie, np. Mama daj.
Okres zdania
Zdania tworzone przez dziecko w tym okresie są dalekie od poprawności składniowej i fleksyjnej. Najczęściej mają charakter twierdzący i składają się z dwóch wyrazów, np. Mama choć. Daj pić.
Mowa dziecka jest jeszcze nieporadna. Nadal występują substytucje głoskowe, chociaż często dzieci zamieniają głoskę łatwiejszą ,głoską trudniejszą.
Pomimo wielu substytucji głoskowych i hiperpoprawności w wymowie dziecka, poprawia ono dorosłych, gdy ci wymawiają wyraz niepoprawnie. Odpowiedzialny za to jest słuch fonematyczny. Dzięki niemu dziecko wie jak się wymawia dany wyraz ale nie potrafi go wymówić.
Na etapie zdania dziecko nadal bogaci swoje słownictwo, jednak wyrazy używane w mowie nie są długie, najwyżej 3 sylabowe. W słownictwie dziecka przeważają rzeczowniki, które są nazwami przedmiotów z najbliższego otoczenia oraz czasowniki występujące w bezokoliczniku.
Ciekawym zjawiskiem w tym okresie są malapropizmy, czyli błędne używanie wyrazów o podobnym brzmieniu, np. soczek, koczek.
Dziecko w tym okresie powinno być zrozumiałe nie tylko przez bliskie osoby. Pod koniec 3 roku życia dziecko powinno wymawiać zdania składające się z 3, 4 elementów.
Okres swoistej mowy
To najdłuższy okres w rozwoju mowy dziecka. W czasie jego trwania zachodzi wiele zmian jakościowych w wymowie. Dziecko rozmawia swobodnie z rodzicami i rówieśnikami. Posługuje się coraz dłuższymi zdaniami, chociaż może mieć problemy z wymową dłuższych wyrazów (cztery i więcej sylab).
Typowym zjawiskiem dla tego okresu rozwoju mowy są neologizmy językowe. Są to twory językowe charakterystyczne tylko dla dzieci. Do mechanizmów tworzących neologizmy należą:
metatezy – przestawianie głosek a nawet całych sylab w wyrazie, np. letefon (telefon),
zjawisko asymilacji – upodobnienie, np. pami (pani),
kontaminacja – tworzenie nowego słowa z dwóch lub więcej wyrazów na zasadzie zlepiania ich w jedno słowo, np. zatelefonić, buciarnia.
3. Rozwój mowy a artykulacja
a) 3 rok życia
- dziecko powinno wymawiać: samogłoski ustne (a,e,i,o,u,u), spółgłoski nosowe (m,n, ń), półspólgłoski (j, ł), spółgłoski (t, d, n, l, k, g, f, w,b,p, ś, ć, ź, dź)
- dziecko pomimo, że potrafi w izolacji wymawiać wiele głosek, to w mowie spontanicznej zamienia głoski na łatwiejsze pod względem artykulacyjnym
- charakterystyczną cechą mowy dziecka 3 letniego jest zmiękczanie głosek
- dziecko powinno próbować wymawiać: s, z, c, dz
- dziecko może substytuować(zamieniać) głoski:
i na j; s na ś; sz na ś lub s; r na j lub l
- dziecko może wymawiać niektóre słowa po swojemu i ma prawo spółgłoski dźwięczne wymawiać z niepełną dźwięcznością
- dziecko może skracać wyrazy, przekręcać je lub zniekształcać
- dziecko 3 letnie może opuszczać pierwszą lub ostatnią sylabę w wyrazie (zupa pomidorowa – zupa midolowa)
b) 4 rok życia
- u dziecka utrwala się wymowa głosek syczących i może pojawić się głoska r
- może również u dziecka wystąpić jąkanie rozwojowe
- 4 latek nie powinien zamieniać t na d, k na g lub odwrotnie
- u 4 latka może pojawić się hiperpoprawność związana z opanowaniem przez niego trudnych artykulacyjnie głosek
b) 5 rok życia
- dziecko wymawia wszystkie głoski , o których była mowa powyżej
- dziecko poprawnie wymawia głoski szeregu syczącego
- dziecko poprawnie wymawia głoski szeregu szumiącego
- dziecko może zamieniać głoski szumiące na syczące i odwrotnie oraz może zamieniać głoskę r na l
- mogą pojawić się kłopoty z wymową grup spółgłoskowych
c) 6 rok życia
- dziecko powinno wymawiać wszystkie głoski zgodnie z normami dla 4 i 5 latków
- dziecko powinno realizować głoski szumiące
- dziecko w wieku 6 lat powinno poprawnie wymawiać głoskę r
- dziecko potrafi porównywać, klasyfikować przedmioty, dokonuje analizy i syntezy słuchowej wyrazów o prostej budowie fonetycznej, wyodrębnia głoski w nagłosie, śródgłosie i wygłosie wyrazu, samodzielnie wymyśla wyraz na podaną głoskę
4. Najczęściej spotykane wady wymowy u dzieci w wieku przedszkolnym
seplenienie międzyzębowe – podczas realizacji głosek: s,z,c,dz, sz,ż,cz,dż, ś,ź,ć,dź język wsuwany jest między zęby
seplenienie boczne – podczas wymawiania głosek syczących, szumiących i ciszących język ułożony jest niesymetrycznie i strumień powietrza przechodzi bokiem
lambdacyzm – nieprawidłowa artykulacja głoski l
kappacyzm/gammacyzm – zastępowanie głoski k głoską t oraz głoski g głoską d
mowa bezdźwięczna – głoski dźwięczne zastępowane są przez ich odpowiedniki bezdźwięczne
rotacyzm/pararotacyzm - zastępowanie głoski r głoską l lub j
nosowanie – nosowe wymawianie głosek ustnych
Należy pamiętać, że każde dziecko rozwija się we własnym tempie i niewielkie opóźnienie mowy nie powinno być powodem do niepokoju.
Jeżeli w którymś z etapów rozwoju mowy opóźnienie przekracza 6 miesięcy należy skonsultować się z logopedą.
Bardzo często przyczyną nieprawidłowej artykulacji głosek jest mała sprawność narządów artykulacyjnych. Przed przystąpieniem do wywoływania głosek lub utrwalania prawidłowej wymowy głoski powinniśmy przeprowadzić szereg ćwiczeń usprawniających język, wargi, policzki oraz ćwiczeń oddechowych.
Poniżej podaję przykłady odpowiednich ćwiczeń:
Ćwiczenia usprawniające motorykę języka:
- wysuwanie języka szerokiego i wąskiego,
- dotykanie językiem kącików ust przy szeroko otwartych ustach,
- unoszenie języka na górną wargę, w kierunku nosa i na brodę,
- unoszenie języka za górne zęby i cofanie do podniebienia miękkiego,
- dotykanie językiem zębów (liczenie) – język wąski,
- oblizywanie zębów i warg,
- wypychanie językiem policzków,
- oblizywanie językiem zębów przy zamkniętych wargach („śliwka”),
- wysuwanie języka przy zwartych zębach („ostrzenie języka”),
- mlaskanie językiem,
- „ssanie cukierka”,
- układanie języka w „rulonik”,
- ułożenie języka w „łyżeczkę”.
Ćwiczenia usprawniające wargi:
- wymawianie na przemian „ a-o” przy maksymalnym oddaleniu od siebie wargi górnej i dolnej,
- oddalanie od siebie kącików ust –wymawianie „ iii”,
- zbliżanie do siebie kącików ust –wymawianie „ uuu”,
- naprzemienne wymawianie „ i –u”,
- cmokanie,
- parskanie,
- masaż warg zębami,
- dmuchanie na płomień świecy, na watkę lub piłkę pingpongową,
- wysuwanie warg w „ ryjek”, cofanie w „ uśmiech”,
Ćwiczenia oddechowe:
- oddychanie przez nos (wdech i wydech nosem lub wdech nosem, wydech ustami),
- ziewanie, śmiech oraz energiczne wypowiadanie szeptem i półgłosem spółgłosek zwartych: np. stuk-puk, tik-tak, cyk, cyk, tak-to-tak,
- chuchanie na dłonie, na lusterko,
- dmuchanie na skrawki papieru, waciki, piłeczki pingpongowe, wiatraczek, piórka, itp.
- zdmuchiwanie np. płomienia świecy,
- wydmuchiwanie baniek mydlanych, wacików z miseczki,
- powolne i długie wydmuchiwanie powietrza przez usta (można przy tym wymawiać pojedyncze głoski – s, o, a lub liczyć).
Lambdacyzm, czyli nieprawidłowa artykulacja głoski l może być spowodowana skróconym wędzidełkiem lub słabą sprawnością języka.
Ćwiczenia artykulacyjne (przykładowe):
- Wywołanie głoski l (czubek języka uniesiony do góry i dotyka wałka dziąsłowego).
- Wymowa głoski l w izolacji.
- Utrwalanie wymowy w:
a) sylabach: la, lo, lu, le, ly, al, ol, ul, el, yl, ala, olo, ulu, ele, ale, alo, alu
b) wyrazach: lato, las, lala, lampa, lody, loki, lodówka, lokal, lubi, lufa, luneta, leki, len, lepi, Ala, Adela, Jola, Ola, Ula, Ela, cebula, sala, olej, palec, mleko, chleb, kolega, klasa, bal, dal, fotel, kowal, motyl
c) wyrażeniach: ciepłe lato, ciemny las, zimne lody, nocna lampa, biała lodówka, mały palec, mój kolega, wygodny fotel, piękny motyl, metalowa lufa
d) zdaniach: Ala idzie do lasu. Jola ma loki. Ela lubi lody. Ula pije mleko. Kolega kupił losy. Adela siedzi na fotelu. W chlebaku jest chleb. W klasie odbędzie się bal.
e) wierszach, rymowankach”
„Ola”
Idzie Ola na pole, a tam widzi fasolę.
Za fasolą cebulę, za cebulą dwa ule .
„Rymowanka”
Los, latawiec, las, laleczka
laska, lampa,lok, laseczka,
Lolek, lustro, lak, lodowy,
lew, latarnia, lot, polowy.
Seplenienie, czyli nieprawidłowa artykulacja głosek szumiących (sz, ż, cz, dż), syczących (s, z, c, dz) i ciszących (ś, ć, ź, dź)
Ćwicząc z dzieckiem prawidłową wymowę głosek szumiących, syczących lub ciszących musimy przestrzegać następujące zasady:
- najpierw ćwiczymy prawidłową wymowę jednej głoski z danego szeregu,
- głoska powinna być wymawiana poprawnie w izolacji, następnie poprawnie w sylabie i poprawnie w wyrazach,
- jeżeli dziecko wymawia poprawnie daną głoskę w izolacji, w sylabach i w wyrazach, to możemy ćwiczyć automatyzację tej głoski w wyrażeniach i w zdaniach,
- po wyćwiczeniu prawidłowej artykulacji jednej głoski przystępujemy do ćwiczenia innej.
Ćwiczenia artykulacyjne – wymowa głosek szumiących (przykładowe):
- Wymowa głosek: sz, ż, cz, dż ( wargi są zaokrąglone, wysunięte do przodu, jak przy wymawianiu głoski u, przybierają kształt „ryjka”, język uniesiony do góry). Podczas wymowy głosek : ż, dż kładziemy rękę na krtani aby wyczuć drgania).
- Wymowa głosek w izolacji.
- Utrwalenie wymowy w:
a) sylabach:
sza, szo, sze, szu, szy, asza, oszo, esze, uszu, yszy, asz, osz,esz, usz, ysz
ża, żo, że, żu, ży, aża, ożo, eże, użu, yży
cza, czo, cze, czu, czy, acza, oczo, ecze, uczu,yczy, acz, ocz, ecz, ucz, ycz
dża, dżo, dże, dżu, dży, adża, odżo, edże, udżu, ydży
b) wyrazach:
szafa, szalik, szachy, szabla, szopa, szok, szef, szejk, szepty, szyba, szyja, szyna,
szynka, szyje, szufelka, szufla, szumi, szuflada
szmata, szpak, szpital, szkapa, szkło, szkoła,
kasza, kaszanka, maszyna, myszy, uszy, miesza, wyszukuje, baszta, poduszka,
paluszki,
busz, gulasz, kalosz, kosz, tusz
żaba, żagiel, żaglówka, rzadki, żołądek, żona, rzeka, rzep, żeton, żelatyna, rzut,
rzutnik, żółtko, żółw, żuchwa, żylak, żyletka, żyła, żyła
żbik, żłobek, żmija, żniwa
bażant, burza, kałuża, koleżanka, plaża, grzebień, jarzębina, morze, grzyb, orzeł,
orzech, pierzyna, brzuch, kożuch, waży
czapka, czajnik, czajka, czoło, czosnek, czepek, czekolada, czubek, czuje, czyta,
czysty,
znaczek, haczyk, oczy, boczek, uczeń, klucze, pieczątka, pączek, kubeczek,
poczta, uczta, baczki, bułeczka, laleczka, indyczka, łączka, teczka, mleczko
płacz, miecz, mecz, klucz, mlecz
dżem, dżokej, dżuma, dżungla,dżudo, drożdże, gwiżdżę, jeżdżę
c) wyrażeniach:
uszy myszy, plansza szachowa, szklanka szampana, szkoła szkutników, szybki
szakal, szare kalosze, kosztowny naszyjnik, pluszowa myszka, koszyk pietruszki
puszka szprotek
żółta róża, beżowy żakiet, duża kałuża, kożuch koleżanki, potężne korzenie,
dojrzałe jeżyny, olbrzymi grzyb
mleczna czekolada, kawałeczek bułeczki, apetyczne pączki, buteleczka mleczka,
dżuma w dżungli, dżudoka dżentelmen, dżokejka dżokeja
d) zdaniach:
Pod szafą były myszy. W szatni wiszą wieszaki. Tata wszedł do mieszkania w
brudnych kaloszach. Leszek ma w kieszeni kasztany i szyszki. Agnieszka szyje
na maszynie koszulę dla Szymka.
Marzenkę boli brzuch. Żółta żaba na łące. Na polu dojrzewa żyto. Błażej marzy
o łyżwach. Orzeł krąży nad rzeką. Na ławie położono talerze, noże i filiżanki.
Czarek czeka na czekoladę. Kaczki poczłapały nad rzeczkę. Mama wlewa do
kubeczka mleczko. Uczeń liczy na liczydłach i patyczkach.
Dżokeje jeżdżą na koniach. Wnuczka kupiła drożdże do pieczenia drożdżówek.
e) wierszach, rymowankach:
“Lato”
Szumi, szumi woda, szumi, szumi las,szumią, szumią pola lato wita nas.
Szumi, szumi woda, szumi, szumi las,szumią, szumią pola wiatr ochłodzi nas.
“Szpak”
Szedł po drodze szpak
do szkoły się uczyć,
i tak sobie śpiewał:
szpu- szpu,
szpa- szpa,
szpo- szpo,
szpe- szpe,
szpi- szpi…
Taki śmieszny szpak,
co uczyć się chciał.
„Szara myszka”
Szara myszka w szafie mieszka a na imię ma Agnieszka.
Ma w szufladzie trzy koszule, kapelusze, szelki, sznurek.
Grywa w szachy, pisze wiersze, tuszem robi szlaczki pierwsze.
Chętnie szynkę je i groszek, kaszę, gulasz, gruszek koszyk.
„Poduszka”
Poduszka na twym łóżku poszewkę ma pluszową.
Kwiatuszki i motylki masz tuż nad swoją głową.
Poduszka na twym łóżku przyniesie ci sen szybki.
Będziesz w tym śnie szybować, potem pływać jak rybki.
„Żuk do żuka”
Rzecze żuk do żuka: czego pan tu szuka? - może pożywienia:
rzepy żołędzi, rzodkiewek, a może jarzębiny czerwonej?
Nie ja szukam narzeczonej.
„Żaba i żuk”
Duża żaba nad kałużą napotkała żuka. Żuk na nogi butki włożył i butkami puka,
Żółte butki, żółty szalik i żółty kapelusz. Pyta żaba: Dokąd bieżysz, mój ty przyjacielu?
Idę żabko na przyjęcie do pana bociana. Będzie żuraw, żółw i jeżyk. Chodź i ty kochana.
Rymowanka
Czapka, czółno, czosnek, paczka,
Czechy, Czesiek, czuć, cześć, kaczka,
pączek, czuwać, rączki, czuję, czekolada, czas, pączkuje.
„Czapla”
Czaplim krokiem czapla kroczy: czek, czek – krzyczy,
człap, człap człapie, małe rybki łapie.
„Dżungla”
Co to jest dżungla? Dziki las. Wejdźmy do dżungli jeden raz.
Jakiś ptak gwiżdże pośród drzew.
Oj coś się skrada! Może lew? Przekorek umknął ile sił. Szukajcie dzieci , gdzie się skrył.
SEPLENIENIE
Ćwiczenia artykulacyjne – wymowa głosek syczących (przykładowe):
- Wymowa głosek: s, z, c, dz ( wargi są rozsunięte jak do uśmiechu, czubek języka znajduje się za dolnymi siekaczami, zęby zbliżone do siebie). Podczas wymowy głosek : z, dz kładziemy rękę na krtani aby wyczuć drgania).
- Wymowa głosek w izolacji.
- Utrwalenie wymowy w:
a) sylabach:
sa, so, se, su, sy, asa, oso, ese, usu, ysy, as, os,es, us, ys
za, zo, ze, zu, zy, aza, ozo, eze, uzu, yzy
ca, co, ce, cu, cy, aca, oco, ece, ucu,ycy, ac, oc, ec, uc, yc
dza, dzo, dze, dzu, dzy, adza, odzo, edze, udzu, ydzy
b) wyrazach:
Sabina, Sylwia, sad, sadze, sala, salceson, salwa, sałata, samica, samochód, samolot, sandały, sanie, sanki, sasanka, sąd, segment, sekunda, sen, sezon, sędzia, sęk, sęp, sobota, sobótka, socha, soda, sok, solniczka, sopel, sos, sosenka, sosna, sowa, sól, sufit, sukienka, suseł, suwak, syfon, sygnał, sylaba, symbol, syn, sypialnia, , sam samotny, suchy
basen, busola, deseń, fasola, fason, fusy, jasełka, kasa, kąsek, klasa, kłosy, kosa, lisy, masa, misa, mięso, osa, osad, osełka, oset, osoba, parasol, pasek, piasek, pisanka, pokusa, posada, posąg, posucha, przesyłka, wąsy, wesele, wysyłka, wysepka, bosy, kusy, nasenny, osowiały
adres, ananas, atlas, autobus, bas, bigos, bis, całus, cios, dzikus, globus, głos, hałas, kaktus, kęs, kłos, kokos, kompas, kos, kwas, las, lis, los, napis, nos, notes, opis, owies, pas, pies, potas, sołtys, stos, sus, wąs, włos, bez, gaz, głaz, powóz, wóz,
schody, schab, sklep, skała, skakanka, slalom, słoma, słowo, sława, smoła, smok, słonko, słonina, słoik, słowik, smak, smutek, spinka, spodek, spokój, spodnie, stal, staw, step, stopa, stołek, stado, stadion, stajnia, studnia, stodoła, słoń, asfalt, laska, maska, opaska, deska, miska, oklaski, kluski, lotnisko, masło, wiosło, kosmyk, wiosna, ospa, pasta, plastelina, miasto, usta, postój, taksówka, kostka, pestka, pustynia, kapusta, wystawa, pistolet, gimnastyka, beksa, kiosk, pisk, pomysł, list, post, most, plusk, blask, wosk, kleks, klops, ambulans
Zyta, zydel, zegar, zero, zebra, zespół, zęby, zamek, zapach, zabawa, zabawki, zapałki, zagonek, załoga, zawody, zachód, zagadka, zatoka, zabytek, zaleta, zawieja, zapora, zasłona, zoo, ząb, zupa, zuch
pyzy, ogryzek, fryzura, gryzoń, lizak, wizyta, fizyka, bizon, mizeria, prezent, frezja, język, węzełek, więzy, oaza, waza, wazon, wazelina, błazen, pazur, gaza, łazanki, gazeta, płazy, głazy, koza, wozy, mimoza, poza, mozaika, muzyka, muzeum, kuzyn, bluza, puzon
zbiórka, zdanie, zdun, zbójnik, zdrowie, zgoda, zjawa, zlew, złoto, złotówka, zmrok, znak, zguba, zlot, złom, zmywak, zmiotka, wzór, wzrok, wzlot, łza, izba, gniazdo, gwiazda, gwizdek, ozdoba, uzda, blizna, bielizna, fantazja, kobza, benzyna,
Cecylia, cały, cukier, cukierek, cebula, cegła, cela, cena, cement, celofan, cyrk, cytryna, cypel, cynamon, cymbałki, cynia, cekiny, cel, cecha,
abecadło, plecak, plecy, ulica, tablica, kotwica, kamienica, piwnica, dzielnica, kaplica, polędwica, rodzice, obietnica, baletnica, miednica, ręce, gacek, maca, baca, taca, placek, racuchy, praca, ocet, proca, kocyk, owoce, procent, ocean, motocykl, pocałunek, kucyk, płuca,
piec, chłopiec, malec, palec, kolec, walec, taniec, koniec, lipiec, goniec, kojec, wieniec, widelec, latawiec, hamulec, jałowiec, makowiec, ojciec, razowiec, krawiec, pokrowiec, plac, pajac, pałac, koc, moc, noc, owoc, pomoc, zając
cwał, słońce, lekcja, akacja, wakacje, klocki, nocleg, lejce, ptactwo, akcent, kolce, łańcuch, owca, walc, nadawca, policja, dziecko, marcepan, hodowca, obcęgi, obcasy
dzwon, dzwonić, dzwonnik,
jędza, koledzy, między, nędza, pędzel, pędzą, pieniądze, wędzonka, widzenie, władza,
kukurydza, radzę, rodzaj, rodzynki, cedzak, cudzy, posądzony, posadzony, strudzony, sadzonka, sadzenie, rodzeństwo, frędzle
c) wyrażeniach:
słodki sok, smukła sylwetka, kosmata sasanka, bose stopy, wesoła piosenka, seledynowy samochód, miska sałaty, niebieska sukienka, wąski most, sosnowy las, jasne słonko, miejski autobus, wiejski sklep, wawelski smok, słoik fasoli
zmoknięta zapałka, zepsuty ząb, zazdrosna Zosia, złamany pazur, złota opalenizna, zagubiona zabawka, zamknięte muzeum, zapach bzu, zdany egzamin, złe zachowanie, zakaz wjazdu
cytrynowy placek, owocowe cukierki, cygański taniec, pocerowany koc, polecenie ojca, kujący jałowiec, gorący lipiec, pachnący czerwiec, smutny marzec, cudowni rodzice, codzienna praca, psotny kocur
rodzaj kukurydzy, władza i pieniądze, sadzonki kukurydzy, złudzenie nędzy, posądzeni koledzy, cudze pieniądze
d) zdaniach:
Sabina jedzie na basen. Sylwia je bigos. W misce jest sałata. Klasa przygotowuje jasełka. W maselniczce jest masło. Osa usiadła na włosach.
Sowa mieszka w lesie. Pies biega po lesie. Słoń i osioł mieszkają w zoo. Stenia ma skakankę.
Zenek lubi lizaki. Bzy zwiędły w wazonie. Zosia dostała zawrotu głowy.
Kuzyn zgubił walizkę. Adam zjadł smaczną zupę. Na jezdni stoją wozy.
Lubię zapach kwitnącej akacji.
Celina kupiła ceratę. Po kolacji podano owoce. Jacek prosi o kawałek placka.
Dozorca pilnuje kamienicy. Na tacy są owoce. W butelce jest ocet.
Jacek ma nowy plecak.
Dzwonnik dzwoni na mszę. Koledzy widzą miedzę. Ola kłóci się o pędzel.
W polu rośnie kukurydza. Jędze pędzą na miotle. Między sadzawką a lasem rośnie kukurydza. Firany mają frędzle.
f) wierszykach:
“Rarytasy Stasia”
W swoim małym pokoiku Staś ma mnóstwo smakołyków: serek wiejski, chleb sojowy,
słodki soczek truskawkowy. Jest sałatka owocowa, i rolada kokosowa,słodki deser sezamowy,
wielki tort marcepanowy, ostra pasta łososiowa, galaretka brzoskwiniowa.
Są sardynki, zupa z suma, ser podlaski i salami, pyszny sernik z bakaliami,
sękacz, ciastka i ciasteczka, miska pełna ananasów,
Staś ma mnóstwo rarytasów.
“Skarby”
U Sabiny na stoliku różnych skarbów jest bez liku: spinka, kostka, dwa naparstki,
smacznych pestek ze dwie garstki, smok wawelski papierowy, serce, słonik plastikowy,
serpentyna i sakiewka i niebieska chorągiewka.
“Kotki”
Oto domek niski. Stoją pod nim miski.
Kotki mleko piją, potem miski myją.
Na pniu gałązki wyrosły malutkie.
Na nich pąki w brązowiutkiej skórce.
Z pąków tych listki do słonka wędrują.
I wraz z jaskółkami wiosnę nam zwiastują.
“Zagubione [z]”
Gdzieś się “z” zawieruszyło, zabłąkało, zagubiło.
Może je koza zajada myśląc, że to sałata.
Może je zebra ukradła, szukając “z” z abecadła.
Może jest w zabawkach Zosi, poszukajmy, Zosia prosi.
“Lipiec”
Lipiec zaczyna wakacje.
W lipcu kwitną akacje.
W lipcu (na pewno mam rację),
lekkie się jada kolacje.
Lipiec to miesiąc gorący,
lipiec to miesiąc pachnący.
W lipcu mam czasu moc,
na trawce rozkładam więc koc.
Na łące koncert lipcowy
Nie słyszą go krety, sowy.
I każdy dzień w lipcu taki. Cieszą się wszystkie zwierzaki.
“Dzwonek”
Dzwonek bardzo pracowity
dzwoni dźwięcznie tam na skwerku,
dzwoni także w twym rowerku.
Dzwoni w domu, gdy koledzy
niosą ci okruchy wiedzy
(bo ty gips mając na nodze
sam w domu nudzisz się srodze).
Dzwonek dzwoni w telefonie,
dzwonią kopytami konie
czasem coś mi dzwoni w uchu,
czasem coś zadzwoni w brzuchu.
Dzwony, dzwonki i dzwoneczki
lubię wasze pioseneczki!